Robert Rosenthal
Jedno z najbardziej odkrywczych badań dotyczących komunikacji niewerbalnej i wpływu nastawienia przeprowadził w roku 1963 prof. Robert Rosenthal. Do badania zaprosił studentów psychologii eksperymentalnej, którym przydzielił po pięć szczurów, labirynt w kształcie litery T oraz pozornie proste zadanie. Jedna z odnóg labiryntu została pomalowana na biało, druga na szaro. Każdy ze szczurów miał za zadanie nauczyć się skręcać w szarą odnogę. Studenci dawali każdemu szczurowi dziesięć szans dziennie, a każdy poprawny wybór odnogi nagradzali przysmakiem. Szczury w ten sposób były uczone wybierania szarej odnogi, a studenci zapisywali wyniki (poprzez nagradzanie przysmakiem wybór drogi był warunkowany patrz temat: "Warunkowanie").
Prawdziwe badanie dotyczyło jednak samych studentów, a nie szczurów. Studentom powiedziano, że dzięki ostrożnie prowadzonemu doborowi wyhodowano odmianę szczurów przystosowanych do chodzenia po labiryncie i odmianę upośledzoną pod tym względem. Jednej połowie studentów powiedziano, że do badania otrzymali szczury przystosowane do chodzenia po labiryncie, drugiej połowie powiedziano, że otrzymali szczury upośledzone w tym zakresie. W rzeczywistości szczury nie podlegały żadnemu doborowi, a pod względem poruszania się po labiryncie miały dokładnie takie same, naturalne umiejętności. Eksperyment miał porównać wyniki uzyskane przez obydwie grupy, by przekonać się, czy oczekiwania ludzi, ich nastawienie oraz wynikający z niego stosunek do szczurów wpływały na uzyskiwane przez szczury wyniki.
Badanie wykazało, że szczury uważane przez studentów za zdolniejsze osiągnęły znacznie lepsze wyniki, niż te uważane za mniej zdolne. Poproszono studentów o opisanie ich własnych zachowań względem szczurów. Analiza tych zapisów wykazała różnice w sposobie traktowania zwierząt przez każdą z grup studentów. Z raportów wynikało, że studenci przekonani o wyjątkowości powierzonych im szczurów zachowywali się wobec nich zdecydowanie bardziej delikatnie i wyrozumiale, okazując tym samym swoje pozytywne i przychylne nastawienie wobec nich.
Inna para naukowców - Larry Ingraham i Gordon Harrington - w roku 1966 powtórzyli dany eksperyment, dodając jeszcze jedną zmienną: uprzedzili uczestników badania, by w żaden sposób nie próbowali wyróżniać żadnej z grup szczurów i nie traktowali ich inaczej. Uprzedzono, że jakiekolwiek okazanie swojego nastawienia może "zafałszować" uzyskiwane przez szczury wyniki. Okazało się, że mimo tych ostrzeżeń zwierzęta, po których spodziewano się lepszych wyników, rzeczywiście je osiągały. Studenci starali się zachować obiektywizm i kontrolowali swój stosunek do zwierząt, lecz nie potrafili go ukryć. Nieświadomie dostarczali wskazówek czego od nich oczekują, a szczury na to reagowały.
Robert Rosenthal chciał sprawdzić, czy człowiek nieświadomie przekazuje swoje oczekiwania i wpływa na zachowanie nie tylko zwierząt, lecz również ludzi. Studenci mieli tym razem pokazywać innym osobom fotografie ukazujące ludzkie twarze i prosili o ocenę stopnia, w jakim ich zdaniem twarze na zdjęciach odzwierciedlają sukces, a w jakim porażkę. Rosenthal przejrzał pokaźny zbiór zdjęć i wybrał wyłącznie takie, które według niego prezentowały twarze "neutralne". Studentom jednak przedstawił je inaczej. Połowie studentów powiedział, że zdjęcia przedstawiają twarze osób zadowolonych z odniesionego sukcesu, a drugiej połowie, że zdjęcia przedstawiają twarze ludzi, którzy doświadczyli porażki. Studentów poinstruował, że mają wyłącznie pokazać zdjęcia, odczytać instrukcję, zapisać odpowiedzi i nie mogą w żaden sposób sugerować, czy zdradzać które twarze są prezentowane. Okazało się, że studenci myślący, że prezentują twarze ludzi sukcesu, faktycznie takie opinie uzyskiwali od obsługiwanych przez siebie osób. Studenci myślący, że prezentują twarze ludzi, którzy doświadczyli porażki, również uzyskiwali takie oceny ze strony obsługiwanych przez siebie ludzi. W jaki sposób zdołali przekazywać swoje sugestie?
Rok później inny zespół badaczy powtórzył doświadczenie Rosenthala, eliminując obecność studentów, a dostarczając osobom oceniającym twarze wyłącznie głos studentów z głośnika. W badaniu tym, w porównaniu do badania Rosenthala, wyniki ocen twarzy różniły się blisko o połowę. Oznacza to, że połowa sugestii i oczekiwań przekazywana jest za pomocą intonacji głosu, a druga połowa za pomocą mowy ciała.
Relacja R.Rosenthala
z przebiegu eksperymentu
3m 55s
Robert Rosenthal postanowił sprawdzić, czy niewerbalne okazywanie nastawienia wpływa na rozwój osoby. W roku 1964 przeprowadził eksperyment w szkole podstawowej w regionie San Francisco. Wszyscy uczniowie w szkole (osiemnaście klas) wypełnili test na inteligencję, który uczniom i nauczycielom przedstawiony był jako badanie Harvard University, będące nowym sposobem rekrutacji studentów. Powiedziano, że za pomocą tego testu uniwersytet określi dla dzieci w wieku szkolnym potencjał do osiągania dobrych wyników na uczelni w przyszłości (nazwano go Harvard Test of Inflected Acquisition).
Następnie naukowiec wskazał każdemu nauczycielowi kilku uczniów z jego klasy, którzy rzekomo osiągnęli wysoki wynik, czyli posiadają większy potencjał, są bardziej inteligentni i rokują na wyższe wyniki w nauce. W rzeczywistości wskazani uczniowie nie osiągnęli w teście wyższych wyników, a zostali wybrani czysto losowo. Osiem miesięcy później R.Rosenthal ponownie przeprowadził test IQ w tej szkole, również wśród uczniów wszystkich klas. Wyniki pokazały, że uczniowie wskazani jako mądrzejsi, wykazali się po roku czasu wyższym poziomem inteligencji, niż pozostali uczniowie. Dlaczego wskazanie dzieci jako "mądrzejszych" spowodowało, że faktycznie stali się mądrzejsi? Przyczyną wyższego wzrostu inteligencji u wskazanych dzieci było nastawienie wobec nich ich nauczyciela. Nauczyciel uważający, że dziecko jest zdolniejsze, mądrzejsze i posiadające potencjał większy od innych dzieci, okazywał to w swoim stosunku do niego. Robert Rosenthal zdefiniował cztery kluczowe czynniki wpływające na większy rozwój inteligencji wskazanych losowo dzieci (patrz również film obok):
- cieplejszy klimat, jaki stwarzał nauczyciel wierzący w duży potencjał ucznia,
- szersze wprowadzenie, czyli od dziecka uważanego za mądre i zdolne nauczyciel oczekiwał lepszej znajomości tematu, posiadania szerszej wiedzy i było przez niego uczone większej ilości materiału,
- więcej możliwości wykazania się, czyli nauczyciel uważający dziecko za mądre oczekiwał od niego odpowiedzi częściej, a kiedy już go pytał, pozwalał mu dłużej się wypowiadać i pomagał w kształtowaniu prawidłowej odpowiedzi,
- sprzężenie zwrotne, czyli motywowanie do rozwoju poprzez docenienie, chwalenie i posiadanie wyższych oczekiwań, co wywoływało u dzieci poczucie konieczności spełnienia oczekiwań i niechęć do rozczarowania wierzącego w nich nauczyciela; gdy dziecko uważane za mądre udzielało błędnej odpowiedzi nauczyciel udzielał mu wskazówek bardziej zróżnicowanych, niż innym dzieciom; używane przez prof.R.Rosenthala słowo feedback nie oznacza wyłącznie informacji zwrotnej, a cały przekaz zwrotny, obejmujący informację zwrotną (co uczeń powiedział poprawnie, a co niepoprawnie) i nastawienie emocjonalne (wiara w możliwości ucznia).
Opracował Tomasz Krawczyk na podstawie:
Robert Rosenthal, Kermit Fode "The effect of experimenter bias on the performance of the albino rat.", American Psychological Association, Behavioral Science, 8(3), 183-189, 1963
Robert Rosenthal, Lenore Jacobson "Teachers' Expectancies: Determinants of Pupils' IQ Gains", Sage Journals, Psychological Reports, 01.08.1966
Larry H.Ingraham, Gordon M.Harrington "Psychology of the Scientist: XVI. Experience of E as a Variable in Reducing Experimenter Bias", Sage Journals, Psychological Reports, 01.10.1966
Anat Rutenberg "The Experimenter Bias Effect and Its Relation to Submission to Authority" B.A.Tel-Aviv University, 1967
Robert Rosenthal, Lenore Jacobson "Pygmalion in the Classroom", The Urban Review, wrzesień 1968
Leonard Mlodinow "Nieświadomy mózg", Prószyński i S-ka 2012
W jakim zakresie nasze oczekiwania wobec człowieka wpływają na jego efekty?
